Dlaczego tego nie uczy się w szkole? Tak mogę podsumować moją lekturę Thinking in Systems: A Primer, którą napisała Donella H. Meadows. Pomimo że autorka określa tę książkę jako “wprowadzenie”, można sobie tylko życzyć, aby każde nowe zagadnienie było przedstawiane w tak klarowny i praktyczny sposób.
Myślenie systemowe pomaga nam lepiej zrozumieć świat, analizując go jako zbiór połączonych ze sobą elementów, które wpływają na siebie nawzajem. Oto kluczowe pojęcia, które przedstawia Meadows:
- Stocks (zapasy) – elementy, które gromadzą się w systemie (np. ilość pieniędzy na koncie, woda w zbiorniku, liczba samochodów na drodze).
- Flows (przepływy) – działania, które zmieniają poziom stocks (np. dochód i wydatki, napływ i odpływ wody, liczba samochodów wjeżdżających i opuszczających drogę).
- Feedback loops (pętle sprzężenia zwrotnego) – mechanizmy, które wzmacniają (pozytywne sprzężenie zwrotne) lub stabilizują (negatywne sprzężenie zwrotne) działania w systemie. Przykładowo, im więcej samochodów na drodze, tym większe korki, co prowadzi do jeszcze większego spowolnienia ruchu (sprzężenie pozytywne).
- Non-renewable (stock-limited) and renewable (flow-limited) – zasoby nieodnawialne, których wykorzystanie jest ograniczone ilością w zapasie (jak paliwa kopalne), oraz odnawialne, które ograniczone są prędkością regeneracji (jak drzewa czy populacje ryb).
- Delays (opóźnienia) – czas, który mija między podjęciem działania a widocznym skutkiem (np. opóźnienia między zwiększeniem produkcji samochodów a ich sprzedażą lub między decyzją o redukcji emisji CO₂ a widocznymi efektami klimatycznymi).
Życiowe przykłady systemów widzimy każdego dnia:
- Korki drogowe – zwiększona liczba samochodów (stocks) wpływa na spowolnienie przepływu (flows), co tworzy korki. Im większy korek, tym bardziej opóźniony ruch (feedback loop).
- Finanse osobiste – saldo konta (stocks) zwiększa się lub zmniejsza w zależności od zarobków i wydatków (flows), a planowanie oszczędnościowe jest przykładem feedback loop mającego na celu stabilizację.
- Zarządzanie zdrowiem – zdrowie fizyczne jest jak stock, na które wpływają dieta, ćwiczenia i stres (flows), a rezultaty zdrowotne są często widoczne dopiero po czasie (delay).
Koncepcja myślenia systemowego świetnie współgra z ideami opisanymi przez Petera Senge w The Fifth Discipline, gdzie autor podkreśla, że budowanie organizacji uczących się opiera się na dostrzeganiu wzorców i współzależności, a nie tylko reagowaniu na pojedyncze problemy.
Z kolei raport Limits to Growth, w którego współtworzeniu uczestniczyła Meadows, stawia pytania o trwałość wzrostu gospodarczego na naszej planecie. Analiza systemowa wskazuje, że niekontrolowane zużycie zasobów może prowadzić do katastrofalnych konsekwencji dla przyszłych pokoleń.
Patrzenie głębsze, bardziej systemowe, to coś co warto posiadać w swoim arsenale. Pozwala lepiej radzić sobie z wyzwaniami współczesnego świata – zarówno osobistymi, jak i globalnymi.
